Holokaust nad Sintima i Romima – Noć smrti u “ciganskom logoru”

U noći između 2. i 3. avgusta 1944. u logoru smrti Aušvic-Birkenau ubijeno je 4.300 ljudi. Bio je to jedan od užasa genocida nacističke Nemačke nad evropskim Romima i Sintima – Porajmosa

„Draga Banetla, moram da te obavijestim da mi je dvoje najmlađe djece umrlo”, napisala je Margarete Bamberger svojoj sestri u Berlinu.

Pismo je 1943. prošvercovano iz takozvanog „ciganskog logora” u sastavu logoru smrti Aušvic-Birkenau – najvećeg logora smrti nasitčke Njemačke.

U pismu takođe moli da joj sestra pošalje riblje ulje, sirup protiv kašlja, vitamin C, prašak za pranje i lijek protiv šuge. Koliko je njena situacija užasna, ona kodira na romskom:

„Pozdravi i od Baro Nalepina, Elente i Marepina” – što znači „velika bolest, bijeda i ubistva”.

Margarete Bamberger je u logor deportovana sa suprugom Villijem i djecom. Njih dvoje su preživjeli. Sva djeca su umrla.

Redizajnirani fašizam: Trinaesti jul, novi izazovi osam decenija poslije

Dokumenti iz 20 zemalja

To pismo je jedno od 60 svjedočenja na portalu „Glasovi žrtava” i može se pročitati u originalu – i čuti na njemačkom, engleskom i romanesu.

Evropski naučnici – u koordiniciji istoričarke Karole Fings – prikupili su pisma i izjave progonjenih Sinta i Roma iz 20 zemalja: Austrije, Bjelorusije, Belgije, Češke, Estonije, Francuske, Italije, Letonije, Mađarske, Njemačke, Poljske, Rumunije, Rusije, Slovačke, Švajcarske, Holandije, Ukrajine – kao i Bosne i Hercegovine, Hrvatske i Srbije.

Tekstovi su riječi samih Sinta i Roma, nastali u vrijeme nacističkog progona ili ubrzo nakon rata, kada su svjedočili o zločinima i pokušali da počinioce privedu pravdi.

Noć užasa u logoru smrti

Kao i djeca Margarete Bamberger, većina zatvorenika u logoru smrti Aušvic-Birenau umire od gladi, bolesti i nasilja. U noći između 2. I 3. avgusta 1944. desio se „užasan vrhunac” Porajmosa, genocida nad Sintima i Romima, kaže Fings.

SS je tada, kako to nacisti kažu – „raspustio” taj logor za porodice – što je značilo smrt za 4.300 ljudi koji su vrišteći natjerani u gasne komore.

Evropski parlament odredio je 2. avgust za Evropski dan sjećanja na Porajmos – Holokaust nad Sintima i Romima.

Četnik Balagoje Jović, po kome je imenovana ulica u Beogradu i Ante Pavelić su bili obojica bjegunci od pravde

Cili Šmit: „Mengele mi je spasio život, ali mi nije učinio uslugu.”

Te noći gasom je ugušena i ćerka i brojna porodica Cili Šmit: četvorogodišnja Gretel je umrla u gasnoj komori, kao njeni baka i djed, tetka i njihovo šestoro djece.

Kao i drugi radno sposobni zatvorenici, Cili Šmit je neposredno prije toga transportovana u drugi logor.

Kada je htjela da pobjegne iz voza i vrati se svojoj porodici, Jozef Mengele ju je šamarom natjerao da se vrati u vagon: „Spasio mi je život, ali mi nije učinio uslugu.”

Iz katoličkog doma za siročad – u Aušvic

Franziski Kurc su prvo oduzeli djecu – Ota, Sonju, Alberta i Tomasa – i strpali ih u katolički dom za siročad. Odatle su deportovani u – „ciganski logor” Aušvica.

Poslije rata, 1946. Franziska Kurc je u pismu časnoj sestri koja je vodila taj dom opisala da ju je policija tada usmeno obavijestila „da su svo četvoro djece u Aušvicu”. Na to ih je ona pitala: “Šta još hoćete od moje jadne djece?. Dobila je kratak odgovor: „Da ih uništitimo.”

Franciska Kurc piše i da je bila je upozorena „da bude mirna”, inače će i ona i njeno najmlađe dijete, Marija, biti poslati u koncentracioni logor. Oto, Sonja, Tomas i Albert su ubijeni u Aušvicu.

Od 39 Sinti djece koja su u taj logor smrti deportovana iz doma za siročad Sveti Josif, preživjelo ih je samo četvoro. Katolička crkva ih nije zaštitila.

TANKA JE LINIJA IZMEĐU FAŠIZMA, KOMUNIZMA I NEOLIBERALNOG KAPITALIZMA: Kurt Valdhajm u dva mandata bio generalni sekretar UN-a, uprkos tome što je bio uvršten na listu ratnih zločinaca, (bio član štaba generala Aleksandra Lera). Odlikovali ga i Tito i Pavelić!

Crkva nije htjela da pomogne (ni) Romima katolicima

To nije jedini slučaj. U maju 1943. kada je Romima i Sintima prijetila deportacija u Aušvic i prisilna sterilizacija, Oskar Roze je pisao nadbiskupu u Breslauu:

„Ako nas naša Katolička crkva ne uzme pod svoju zaštitu, izloženi smo mjeri koja i moralno i pravno neljudska.”

Roze je naglasio da se radi o „oko 14.000 pripadnika Rimokatoličke crkve”. Međutim, ovaj i drugi pozivi za pomoć nisu imali nikakvog efekta.

Nasuprot tome, kaže Karola Fings, u okupiranoj Jugoslaviji i okupiranom Sovjetskom Savezu ima primjera „gdje su muslimanske zajednice štitile Rome koji onda nisu izručeni Nijemcima”.

Genocid u Evropi – to nije bio samo Aušvic

Kako nacisti i Vermaht napreduju u Evropi, Sinti i Romi su progonjeni i bore se za opstanak. Mnogi su ubijeni – u logorima ili streljani.

„To je zavisilo od okupacione politike i saveznika”, kaže Karola Fings.

U okupiranoj Poljskoj poznato je oko 180 mjesta na kojima su počnjeni masakri – pored logora smrti.

I u okupiranim delovima Sovjetskog Saveza i u Jugoslaviji je važilo: „Većina žrtava nije ubijena u logorima, već je streljana na licu mjesta.”

U okupiranoj Češkoj i Moravskoj, danas Češkoj, Sinti i Romi bili su deporotovani u logore Leti i Hodonin, a zatim – u Aušvic.

U Hrvatskoj je Jasenovac bio „posebno okrutan logor u kojem su mnogi pobijeni”, kaže Karola Fings.

Hrvatska: „Dovedeni smo ovdje da umremo”

Josip Joka Nikolić je muzičar: „Od svog rođenja do 1942. sa porodicom sam živio u selu Predavec.”

A onda su žandarmi i ljudi profašističkih ustaša Nezavisne Države Hrvatske (NDH) upali u kuću i odveli sve: njega i ženu, osam mjeseci staru ćerkicu, roditelje, braću i njihove porodice. Navodno radi preseljenja pokupili su sve Rome „od najstarijeg čovjeka do najmlađeg djeteta”, strpali ih u stočne vagone, pa u koncentracioni logor Jasenovac.

Nikolić shvata gdje je došao: „Dovedeni smo ovdje da umremo”. Nasilno je odvojen od supruge i djeteta, a ubrzo potom odveden na pogubljenje sa drugim muškarcima. Uspijeva da pobjegne i pridruži se partizanima.

U Jasenovcu mu je pobijena cijela porodica. Nikolić je 1952. svjedočio u krivičnom postupku protiv ministra unutrašnjih poslova NDH, koji je pak pobjegao u Sjedinjene Države.

Srbija: „Umrlo mi najmlađe dijete”

Krajem oktobra 1941. godine, izvještava Milena Stanković, Nijemci su opkolili romsko naselje u Beogradu: „Dva agenta i dva žandarma iz Službe državne bezbjednosti Srbije upali su u naš stan”.

Njen muž i jedan brat su zaposleni u gradskoj upravi, njen posinak je muzičar, a jedan brat je radnik. Svi oni imaju djecu, svi imaju srpsko državljanstvo. Muškarci su odvedeni u logor, zajedno sa i do 1.500 Roma. Nekoliko dana kasnije, streljani su izvan grada.

Oko mjesec dana nakon što su muškarci ubijeni, njemački okupatori i srpske vlasti su pokupili žene i djecu i kamionima ih odvezli u koncentracioni logor. A tamo užasna hladnoća i glad.

„Moje najmlađe dijete je umrlo jer više nisam mogla da ga dojim”, izvještava Natalija Mirković.

Komšije su se zauzele kod vlasti – i svi Romi koji su mogli dokažu stalno mjesto boravka, kasnije su pušteni.

Drugi su navodno ubijeni zajedno sa jevrejskim zatvorenicima. Načelnik njemačke vojne uprave u Srbiji izjavio je avgusta 1942. da je Srbija jedina zemlja u kojoj je „jevrejsko i cigansko pitanje – riješeno”.

Mađarska: „Pucao je dok joj iz stomaka nije ispalo nerođeno dijete”

Februara 1945. Angela Lakatoš je pred porođajem i ima trudove kada u romsko naselje u zapadnoj Mađarskoj dolaze 30 do 40 žandarma i istjeruju je napolje. Kada traži pomoć, žandarm joj odgovara: „Crknite cigani.”

U štalu zatvaraju 120 Roma. Mole da im daju vodu za djecu, dobijaju batine. Zatim, prvo odvode muškarce, zatim mlađe žene.

Jedna žena koja je takođe u poodmakloj trudnoći više ne može da hoda. Žandarm je udara, a drugi „puca iz automata dok dijete nije ispalo iz stomaka”.

Angelu Lakatoš i ostale teraju do jame: „Tamo sam vidjela svog oca kako leži mrtav i moja dva brata. Ja sam napola skočila, napola pala u jamu.”

Navlači maramu preko glave, „da ne vidi šta dolazi. Ali onda su počeli da pljušte meci”. Osam puta je pogođena u ruku, nogu i stomak. Ljudi padaju na nju, njihova tijela je štite od metaka. Nekoliko sati kasnije, penje se i izlazi iz jame.

Angela Lakatoš je preživjela – teško povrijeđena. Izgubila je cijelu porodicu i nerođeno dijete. Po završetku rata svjedočila je protiv komandanta Jožefa Pintera. Pinter je osuđen i pogubljen u septembru 1948. – jedan od rijetkih počinilaca koji je odgovarao za zločine počinjene nad Romima.

Rusija: „Nisu samo živu djecu bacali u jamu”

Lidija Nikitična Krilova izvještava o „košmarnom zločinu”, koji su „njemački uljezi počinili nad miroljubivim sovjetskim građanima, članovima nacionalnog romskog kolhoza u selu Aleksandrovka”.

U aprilu 1942. jedan njemački oficir dolazi sa spiskom i proziva ljude, jednog po jednog. Onima koji nisu Romi kaže da se vrate kući.

Potom romske porodice „bičevima gone kao stoku”, tjeraju ih da se skinu goli i stanu na ivicu jame. Starija djeca su streljana pred majkama kojima su potom im iz ruku otimali bebe – i bacali ih u jamu.

„Nisu samo živu djecu bacali u jamu”, izvještava Kirilova, bacili su i jednu bolesnu, staru ženu koju su nosile njene ćerke.

Krilova i još neki spasavaju se od smrti u posljednjem trenutku. Kasnije su svjedočili u sovjetskim istragama o nacističkim zločinima.

Njemačka priznala ovaj genocid – 37 godina poslije rata

U Njemačkoj je genocid nad Sintima i Romima decenijama negiran – Savezna vlada ga je zvanično priznala tek marta 1982.

Zločinci koji su kasnije radili u kriminalističkoj policiji nastavili su rasističku registraciju Roma i Sinti – s nacističkim dosijeima.

Oni su spriječili da se progon i genocid prepoznaju kao ono što jesu, a to je još jedna trauma kako za preživjele, tako i za njihove potomke, kaže Karola Fings sa univerziteta u Hajdelbergu koja vodi istraživanja za Enciklopediju nacističkih genocida. Taj projekat ministarstvo spoljnih poslova finansira sa 1,2 miliona evra.

Romi u istočnoj Evropi nisu dobili odštetu

Pored jasnog priznavanja genocida i istorijskog konstatovanja činjenica od strane Komisije za istinu, Fings kaže da mora postojati i materijalna kompenzacija, i to ne samo u Njemačkoj:

„To se odnosi na one koji žive u drugim zemljama, posebno u istočnoj Evropi, i koji su nakon 1945. potpuno isključeni iz programa odštete”.

Osim toga, Komisija za istinu zahtijeva da Njemačka – kao u slučaju jevrejskih žrtava nacističkog progona i njihovih potomaka – preuzme odgovornost „da Romi i Romkinje budu priznati kao posebno ranjiva grupa”, odnosno grupa kojoj je nepohodno pružiti posebnu zaštitu.

Karola Fings kaže da se u mnogim zemljama još premalo zna da su Sinti i Romi bili žrtve sistematskog genocida. Tek evropska perspektiva pokazuje kolike su bile razmjere tog zločina – nasillja i ubistava.