Referendum o nezavisnosti: Preokret u istorijskom razvoju državnosti Bosne i Hercegovine

Bosna i Hercegovina je obnovila svoju državnost potkraj Drugog svjetskog rata na Prvom zasjedanju ZAVNOBiH-a u Mrkonjić Gradu 1943.godine

Od 1945.godine pa sve do 1990.godine, Bosna i Hercegovina je razvijala svoje državne kapacitete kao i druge jugoslovenske republike.

Tokom 1990.godine, u Bosni i Hercegovini su održani prvi višestranački izbori i provedena mirna tranzicija jednopartijske u višepartijsku vlast. Većinu u višestranačkom parlamentu Bosne i Hercegovine osvojile su Stranka demokratske akcije (SDA), Hrvatska demokratska zajednica (HDZBiH) i Srpska demokratska stranka (SDS). Ove stranke su osnovale višestranačku vlast 1991.godine i time preuzele odgovornost za društveni razvoj Bosne i Hercegovine u budućnosti.

Kada se u toku 1991.godine u Skupštini Bosne i Hercegovine otvorila rasprava o političkoj budućnosti Bosne i Hercegovine, a u istorijskom kontekstu disolucije jugoslovenske federacije, nije se mogao uspostaviti puni međustranački konsenzus o državno-pravnom statusu Bosne i Hercegovine između tri vladajuće stranke: Stranke demokratske akcije, Srpske demokratske stranke i Hrvatske demokratske zajednice.

Lekcije naučene nakon implementacije Daytonskog mirovnog sporazuma

Srpska demokratska stranka, tada u liderstvu Radovana Karadžića, nije uvažavala dotadašnji istorijski razvoj državnosti Bosne i Hercegovine. Ova stranka je Bosnu i Hercegovinu smatrala administrativnom tvorevinom koja niukom obliku ne može biti suverena država izvan Jugoslavije. Radi se o tome da je Srpska demokratska stranka provodila Miloševićev plan stvaranja Velike Srbije.

U takvim društveno-istorijskim okolnostima, Stranka demokratske akcije i Hrvatska demokratska zajednica zajedno sa pet opozicionih stranaka: SK – Socijaldemokratska partija, Savez reformskih snaga, Liberalna stranka, Demokratski socijalistički savez i Muslimansko-bošnjačka organizacija, iniciraju u Skupštini Bosne i Hercegovine, na temelju mišljenja Arbitražne komisije Evropske zajednice, poznate kao Badinterova komisija, donošenje odluke o provođenju referenduma građana.

Odluka o republičkom referendumu građana donesena je u Skupštini BiH 25.januara 1992.godine sa ciljem da se građani slobodno i demokratski izjasne o suverenom i nezavisnom statusu države Bosne i Hercegovine. Referendum građana održan je 29.februara i 1.marta 1992.godine.

25 godina Daytonskog mirovnog sporazuma: Pretpostavke ubrzanja integracije Bosne i Hercegovine u EU

Na referendum je izašlo 64% građana upisanih u državni birački spisak. Od svih građana, koji su pristupili izjašnjavanju na referendumu, njih 99% se pozitivno izjasnilo o referendumskom pitanju.

Referendumsko pitanje je glasilo: „Jeste li za suverenu i nezavisnu Bosnu i Hercegovinu, državu ravnopravnih građana, naroda Bosne i Hercegovine – Muslimana, Srba, Hrvata i pripadnika drugih naroda koji u njoj žive?“ Pitanje je koncipirano u punoj saglasnosti sa principima Prvog zasjedanja Zemaljskog antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Bosne i Hercegovine. Ovim se reafirmisala ideja ZAVNOBiH-a po kojoj je Bosna i Hercegovina sa svojom višenacionalnom strukturom država svojih građana i istovremeno država svojih ravnopravnih naroda.

Najveći odziv građana na referendum bio je u multietničkim bosanskohercegovačkim gradovima. U tim gradovima su, srazmjerno svom broju, na referendum izašli pripadnici Hrvata, Bošnjaka, Srba i ostalih koji žive u Bosni i Hercegovini. Volja građana BiH ispoljena na referendumu označila je preokret u istorijskom razvoju državnosti Bosne i Hercegovine u pravcu sticanja suverenog i nezavisnog statusa.

Nakon što su rezultati referenduma građana potvrđeni u izvještaju Republičke komisije za provođenje referenduma, kao i u izvještaju Posmatračke misije Evropskog parlamenta, uslijedilo je međunarodno priznanje Bosne i Hercegovine.

Zemlje Evropske zajednice su priznale Bosnu i Hercegovinu 6.aprila 1992. godine. Potom su to učinile Sjedinjene Američke Države i druge zemlje svijeta.

Poseban događaj predstavlja čin prijema Bosne i Hercegovine u članstvo Organizacije Ujedinjenih nacija 22.maja 1992.godine. Ovim činom je Bosna i Hercegovina dobila svoj međunarodno-pravni subjektivitet i postala subjekt međunarodnog prava.

Bosna i Hercegovina nije imala istorijske sreće, da u miru provodi rezultate referenduma. Ali imala je sreću da odbranom Bosne i Hercegovine u vremenu agresivnog rata protiv nezavisne države Bosne i Hercegovine rukovodi patriotsko, multietničko i politički jedinstveno Predsjedništvo Republike Bosne i Hercegovine.

Troipogodišnji rat je zaustavljen Dejtonskim mirovnim sporazumom 1995.godine. Ovim mirovnim sporazumom velike sile svijeta i Evropska unija su potvrdile međunarodno-pravni subjektivitet i integritet države Bosne i Hercegovine.

Na osnovi provođenja Dejtonskog mirovnog sporazuma uz pomoć međunarodne zajednice i Evropske unije, Bosna i Hercegovina u prve dvije decenije XXI stoljeća izvodi istorijski proces integracije u Evropsku uniju i NATO savez.

Za Bosnu i Hercegovinu je pitanje svih pitanja ubrzanje integracije u Evropsku uniju, kako bi do kraja treće decenije XXI stoljeća bila primljena u članstvo Evropske unije. To želi preko 75 % građana u oba bosanskohercegovačka entiteta.

Ako bi za nekoliko godina bio raspisan referendum građana za članstvo Bosne i Hercegovine u Evropskoj uniji, građani bi zasigurno izašli na referendum i podržali članstvo u EU. Oni su svjesni da članstvo u Evropskoj uniji donosi vladavinu prava, sigurnost i ekonomski prosperitet.

Poželimo Bosni i Hercegovini nove uspjehe na putu integracije u Evropsku uniju.

Neka je sretan Dan nezavisnosti države Bosne i Hercegovine!

Ljubljana/Sarajevo, 28.februar 2021

Fusnote:
[1] IFIMES – Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije sa sjedištem u Ljubljani, Slovenija, ima specijalni konzultativni status pri Ekonomsko-socijalnim vijećem ECOSOC/UN od 2018.godine.
[2] Izlaganje na svečanoj akademiji u povodu Dana nezavisnosti Bosne i Hercegovine (Narodno pozorište, Sarajevo, 1. mart 2021.)